Wchodzisz do sklepu, gdzie wyjście jest ukryte za labiryntem kuszących wystaw, sprzedawcy szepczą słodkie słówka, abyś nie wyszedł, a przy kasie wrzucane są przedmioty, o które nie prosiłeś. Brzmi frustrująco, prawda? Witamy w świecie ciemnych wzorców w projektowaniu, gdzie sfera cyfrowa staje się placem zabaw dla podstępnych taktyk mających na celu wykorzystanie Twojego zachowania i zachęcanie Cię do klikania, kupowania i subskrybowania.

Witamy w świecie dark patterns.

Powszechne rodzaje ciemnych wzorów

Poniżej najpopularniejsze, choć nie jedyne przykłady ciemnych wzorców, w najczęściej stosowanych praktykach.

Karaluchowy hotel: łatwo się do niego dostać, ale ucieczka to koszmar. Pomyśl o tych usługach subskrypcyjnych, w których przycisk „Subskrybuj” jest duży i jasny, ale przycisk „Anuluj” jest ukryty gdzieś w głębi menu ustawień.

Przynęta i zmiana: myślisz, że klikasz jedną rzecz, ale dostajesz coś zupełnie innego. Podobnie jak przyciski „Pobierz”, które w rzeczywistości prowadzą do reklam lub innego niechcianego oprogramowania.

Wkradanie się do koszyka: dodatkowe przedmioty, które w magiczny sposób pojawiają się w Twoim koszyku. To jakby zamówić pizzę i dowiedzieć się, że bez pytania dodali ananasa.

Zuckering prywatności: Nazwany na cześć niesławnego Marka Zuckerberga, oznacza sytuację, w której zostajesz oszukany i udostępniasz więcej informacji o sobie, niż zamierzałeś.

Potwierdzanie i zawstydzanie: wpędzanie Cię w poczucie winy i zmuszanie do dokonywania wyborów. Na przykład wyskakujące okienko z informacją: „Nie, dziękuję, wolę zapłacić pełną cenę”, gdy próbujesz pominąć ofertę rabatową.

Ukryte koszty: odnoszą się do nieoczekiwanych opłat lub prowizji, które nie są w przejrzysty sposób ujawniane użytkownikom podczas procesu zakupu lub subskrypcji. Koszty te ujawniają się dopiero pod koniec transakcji lub, co gorsza, po sfinalizowaniu zakupu.

Spam znajomych: usługa uzyskuje dostęp do listy kontaktów użytkownika (zwykle z konta e-mail lub kontaktów telefonicznych) i wysyła zaproszenia lub wiadomości do tych kontaktów, najczęściej bez wyraźnej zgody i zrozumienia użytkownika. Ta taktyka wykorzystuje presję społeczną, sprawiając wrażenie, jakby sam użytkownik wysyłał te wiadomości, co może zaszkodzić relacjom i reputacji użytkownika.

Jak rozpoznać ciemne wzorce czyli dark patterns w praktyce?

Jeśli nie chcesz wpaść w sidła ciemnych wzorców, wystarczy, że będziesz czujnie i rozsądnie korzystać ze stron i aplikacji oraz przestrzegać kilku prostych zasad:

1. Czytaj uważnie: Jeśli oferta wydaje się zbyt piękna, aby była prawdziwa, prawdopodobnie taka jest. Zwróć uwagę na gwiazdki i drobny druk.
2. Sprawdź swój koszyk: Zawsze sprawdzaj swój koszyk przed realizacją transakcji, aby upewnić się, że nie ma w nim nieoczekiwanych przedmiotów.
3. Kwestionuj nietypowe kroki: Jeśli proces wydaje się zbyt skomplikowany, może być zamierzony. Na przykład, jeśli rezygnacja z subskrypcji przypomina układanie kostki Rubika, prawdopodobnie jesteś w motelu z karaluchami.
4. Zbadaj, zanim klikniesz: przeszukaj strony z recenzjami lub fora, aby poznać doświadczenia innych użytkowników. Często mogą ostrzegać Cię o ciemnych wzorach.

Jak (nie)etycznie wykorzystywać ciemne wzorce – dark patterns dla chętnych

Jeśli chcesz dołączyć do Ciemnej Strony i zostać mistrzem cyfrowych oszukańczych trików, oto kilka wskazówek na początek (Uwaga: zdecydowanie nie zalecam tego robić, chyba że chcesz być powszechnie pogardzany):

Ukryj przycisk Anuluj: Spraw, aby użytkownicy potrzebowali kompasu, mapy i ewentualnie przewodnika, aby go znaleźć. Dodatkowe punkty, jeśli zmusisz ich do skontaktowania się z obsługą klienta w celu anulowania.

Używaj mylących kolorów: Spraw, aby przycisk „Akceptuj” był jasny i zauważalny, podczas gdy przycisk „Odrzuć” wtopi się w tło jak afrykański kameleon.

Stwórz presję czasową: użyj liczników czasu, aby zmusić użytkowników do podjęcia szybkich decyzji. Jeszcze lepiej, jeśli odliczanie resetuje się przy każdym ponownym załadowaniu strony lub przy resecie plików cookies.

Ukryj ważne informacje bardzo głęboko: schowaj najważniejsze szczegóły, takie jak koszty subskrypcji lub zasady anulowania, na stronach, do których dotarcie wymaga wielu kliknięć.

Wprowadź błędne kliknięcia: umieść ważne działania, takie jak „Subskrybuj”, w pobliżu mniej ważnych linków. Ups, nie chciałeś zapisać się do naszego newslettera? Szkoda! Przykłady ciemnych wzorców – królowie dark patterns.

Ciemne wzory to nie tylko domena podejrzanych stron internetowych; nawet wielkie marki zostały nie raz przyłapane na stosowaniu tych taktyk manipulacyjnych. Oto kilka haniebnych, choć godnych uwagi przykładów:

1. Amazon

Wykorzystano ciemny wzór: wkradanie się do kosza 

Amazon był krytykowany za podstępną taktykę w procesie realizacji transakcji. Jednym z niechlubnych przykładów było automatyczne dodawanie subskrypcji Amazon Prime do koszyków klientów, bez wyraźnego poinformowania ich o tym. Użytkownicy zamierzający dokonać jednorazowego zakupu, nieświadomie zostali zapisani na miesięczny abonament.

2. LinkedIn 

Wykorzystano ciemny wzór: spam znajomych 

LinkedIn spotkał się z ostrą reakcją na agresywną taktykę rozwoju, polegającą na uzyskiwaniu dostępu do kontaktów e-mailowych użytkowników i wysyłaniu wielu zaproszeń do nawiązania kontaktu na LinkedIn, czasami bez wyraźnej zgody. Doprowadziło to do tego, że użytkownicy w sposób niezamierzony spamowali swoje kontakty zaproszeniami do dołączenia do LinkedIn, powodując znaczną frustrację.

3. Facebook

Zastosowano ciemny wzór: Zuckering prywatności 

Facebook od dawna utrudnia użytkownikom zarządzanie ustawieniami prywatności. Firma znana jest z częstego zmieniania zasad i ustawień prywatności, notorycznie czyniąc ustawienia domyślne bardziej publicznymi. To zamieszanie ułatwiło użytkownikom nieświadome udostępnianie większej ilości danych osobowych, niż zamierzali.

4. British Airlines

Wykorzystany ciemny wzór: ukryte koszty 

Linie British Airways zostały wezwane za domyślne dodawanie ubezpieczenia podróżnego do rezerwacji. Klienci musieli aktywnie odznaczać tę opcję podczas procesu rezerwacji, co doprowadziło wielu do niezamierzonego zakupu ubezpieczenia, którego nie chcieli lub nie potrzebowali.

5. Microsoft

Zastosowany ciemny wzór: przynęta i zmiana 

Podczas aktualizacji do systemu Windows 10 firma Microsoft użyła wyskakującego okna, które wskazywało, że użytkownicy nie mają innego wyjścia, jak tylko dokonać aktualizacji. Przycisk „X”, zwykle używany do zamykania okna, został zmieniony w celu wyrażenia zgody na aktualizację, co prowadziło do wielu niezamierzonych instalacji.

6. Uber

Użyty ciemny wzór: potwierdzenie i zawstydzanie. 

Wiadomo, że Uber stosuje taktykę potwierdzania, wzbudzając w użytkownikach poczucie winy, jeśli próbują odwołać przejazd. Na przykład podczas anulowania przejazdu użytkownicy mogą zostać poproszeni o wyświetlenie komunikatu sugerującego, że będzie to miało negatywny wpływ na kierowcę, co zmusi ich do ponownego rozważenia swojej decyzji.

7. Apple

Wykorzystany ciemny wzór: Karaluchowy motel

Zarządzanie subskrypcjami Apple było niezwykle trudne w obsłudze. Użytkownicy często uważają, że subskrypcja usług za pośrednictwem App Store jest łatwa, ale anulowanie tych subskrypcji wymaga wielu kroków i poruszania się po kilku menu, co czyni go klasycznym motelem dla karaluchów.

Kiedy gra jest niewarta świeczki czyli wnioski z używania dark patterns

Te przykłady pokazują, że nawet najbardziej renomowane firmy bawiły się ciemnymi schematami, często ze szkodą dla siebie. Reakcja społeczna, konsekwencje prawne i nadszarpnięte zaufanie to częste skutki, gdy użytkownicy łapią się na tej taktyce.

Najważniejszy wniosek jest taki, że przejrzystość i szacunek użytkownika są najważniejsze dla utrzymania zaufania i długoterminowego sukcesu w każdej firmie. Jeśli więc zastanawiasz się nad przyjęciem którejkolwiek z tych praktyk, pamiętaj: Internet nigdy nie zapomina i Twoi użytkownicy też!

O autorze.

Od lat związany z szeroko rozumianą informatyką. Pierwszą stronę stworzyłem w liceum, za co otrzymałem wyróżnienie. Ciągle uczę się, aby dorównać tempu rozwoju nowoczesnych technologii.